Sipska lokomotiva i locovi na Dunavu

Biblioteka „Centar za kulturu“ Kladovo u svom Zavičajnom fondu sakuplja foto-dokumentarnu građu i izvore koji govore o istoriji i bogatstvu opštine Kladovo i neposredne okoline. Jedan od segmenata ovog fonda je prikupljena građa u vidu dokumenata i fotografija koja govori o Sipskom kanalu i locovima na Dunavu.

Fond nije zaokružen i istraživanje i postupak prikupljanja foto-dokumentacione građe je i dalje u toku.

Tragom realizovanog projekta „Običaji sa Dunava“ koje je sufinansiralo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije 2013. i 2014. godine, obratila nam se novinarka i urednica TV emisije „Eko-karavan“  RTS-a Dragana Vasiljević sa željom da se snimi emisija o bogatstvu Đerdapskog područja,  običajima koji odumiru i ekološkom stanju Dunava i poteza kod Đerdapa.

S obzirom da projekat „Običaji sa Dunava“ govori o nematerijalnoj baštini, obrađena je i tema Sipski kanal i lokomotivska vuča i locovi na Dunavu, koja je prikazana i kao posebna izložbena postavka koja predstavlja zbirku zavičajnog fonda biblioteke.

28. i 29. novembra i  4.i 5. decembra 2015. ekipa RTS-a emisije Eko-karavan, istraživala je, snimala sagovornike (ribare i locove iz Tekije)  i izlazila na teren u Đerdapskoj klisuri na vodi, u Tekiji i Kladovu, sa željom da zabeleži svedočenja o bogatstvu nematerijalno, industrijskog i običajnog nasleđa.

Živopisna svedočenja zabeležena su za buduće emisije RTS-a Eko-karavan koje će emitovati tokom decembra 2015.

Izvodi koji prate foto-dokumentacionu izložbu:

Sipski kanal i lokomotivska vuča

Sažetak:

Navršilo se 119 godina od završetka izgradnje Sipskog kanala. Hroničari su zabeležili da je Sipski kanal bio dugačak 2.133 metara, širok 73 i dubok 3,9 metara. Građen je od 17. septembra 1890., do 27. septembra 1896. godine. Prvi je kroz njega prošao jedan tegljač od 600 konjskih snaga. Njegova plovidba uzvodno trajala je 24, a nizvodno samo 3 minuta. Otvaranju Sipskog kanala, kojim su savladani đerdapski brzaci, prisustvovao je i kralj Aleksandar Obrenović.

Sipska železnica je posle rata radila do 1969. godine.

Tekst:

Đerdap je velika i atraktivna klisura na reci Dunav kraj današnjeg Kladova. Vode Dunava u klisuri su bile poznate po opasnim podvodnim stenama i brzacima koji su ugrožavali plovidbu lađama. Pre regulacije ovog dela rečnog toka, plovni objekti su prevođeni uz pomoć iskusnih krmanoša koji su se zvali loci. Da bi se povećala propusna moć, Austro-Ugarska tehnička komisija je izvršila radove na regulaciji reke u periodu od 1889. do 1900. godine. U koritu reke je usečeno 7 kanala u dužini od 16,9km, a izgrađeno je 19,2km nasipa. Tada je izgrađen najznačajniji objekat – SIPSKI KANAL koji je pušten u rad 1896. Godine u prisustvu austrougarskog cara franca Jozefa, rumunskog kralja Karolja i srpskog kralja Aleksandra Obrenovića.

Za razliku od ostalih dunavskih kanala, koji su usečeni u stenovito korito reke, Sipski kanal u dužini od 2.133km, širine 73m i 3,9m  dubine, usečen je kroz desnu obalu reke. Ime kanala potiče od položaja uzvodno od sela Sip, današnji Novi Sip (koji se nalazi 9km uzvodno od Kladova). Međutim, izgradnja sipskog kanala otvorila je drugu vrstu problema. Brzina rečnog toka se povećala na preko 5m/s. stoga je uzvodna plovidba zahtevala dodatnu vuču.

Austrougarska administracija je izgradila i uvela u rad poseban tegljač sa kablovskom vučom 1899. godine. Ovo postrojenje je bilo pogonjeno pomoću parne mašine koja je namotavala kabl na čekrk. Druga vrsta vuče je uvedena 1916. godine. Brodovi su pomoću kablova tegljeni lokomotivama smeštenim na obalnim nasipima u dužini od 1800m. Posle I svetskog rata, Sipski kanal je rekonstruisan i pušten u rad sa dodatnih 400m koloseka i 3 lokomotive od 400ks. Izgradnjom hidroenergetskog i plovidbenog sistema „Đerdap I“ 1969. godine, formiralo se akumulaciono jezero koje potopilo postrojenje Sipske lokomotivske vuče. Na dnu akumulacije ostale su dve od tada korišćenih lokomotiva. Ove trocilindrične mašine predstavljaju retkost, a izgrađene su u berlinskoj fabrici A.Borsig 1930. godine.

Locovi na Dunavu

Naj čuvenije zanimanje u Kladovu je bilo loc. Kroz Đerdapsku klisuru, nekada davno kada je Dunav bio samo Dunav, a ne akumulaciono jezero, brodove su sprovodili locovi. Locovi su bili “piloti” na brodovima koji su prolazili kroz Đerdap. Osiguravajuće kompanije nisu priznavale štetu na brodovima koji nisu imali loca. Bilo ih je dvadeset devet i ljubomorno su čuvali znanje o Đerdapu. Dok nije izgrađena brana – pričaju  kapetani  jedno od najcenjenijih zanimanja ovde je bilo zanimanje krmanoša, o kojima su pisali Vuk i prota Mateja. Jer, to su u stvari potomci nekadašnjih dumendžija, brodari-locovi, kako su se nazivali. I oni su od svojih očeva i dedova vekovima preuzimali posao takozvanih "vodenih pilota", čiji je posao uvek pratila opasnost. Ali je, ipak, jedino u njihovim rukama kormilo bilo sigurno, tako da su na putu kroz Đerdap zapovednici brodova svih zastava prepuštali komandu ovim ljudima, koji su zaista poznavali sve tajne prolaza klisurom. Ti ljudi posle izgradnje brane više ne postoje. Brodovi kroz Đerdap sada idu bez prepreka. 
Na hiljade priča, legendi i podataka čovek naiđe kada plovi s ljudima kojima je Dunav mesto na kome se rađaju, žive i umiru, često odnoseći sa sobom i one tajne koje nikada neće biti zabeležene.