Prošlo je 100 godina od 15. septembra 1918. godine kada je probijen Solunski front što se uspostavilo kao odlučujuće za slom centralnih sila u Prvom svetskom ratu.

Okončan je Prvi svetski rat u kome je stradala trećina srpskog stanovništva.

Broj sahranjenih srskih vojnika na Zejtinliku, u Solunu je 7.441.

Biblioteka „Centar za kulturu“ Kladovo obeležila je ovaj istorijski datum prigodnim predavanjem predstavnika Vojne akademije RS.

Izdvajamo sa predavanja:

„Na Solunski front, čija je dužina bila nekoliko stotina kilometara srpska vojska je prebačena već na proleće 1916. godine, posle oporavka na Krfu nakon Albanske golgote. Sa jedne strane fronta bili su francuski, britanski i srpski vojnici, kojima se kasnije priključio i jedan broj Grka i Italijana (ruska brigada je povučena posle Oktobarske revolucije), dok su sa druge linije, dobro ukopani u rovove bili austrugarske nemačke i bugarske divizije. Već 1916. srpska vojska je osvojila Kajmakčalan na planini Nidža posle ogromnih žrtava i borbe prsa u prsa sa Bugarima.Bitka na Kajmakčalanu je vođena između 12. i 30. septembra 1916. godine, kada je Prva srpska armija uz velike gubitke uspela da zauzme vrh Sveti Ilija na visini od 2.524 metara.

Između 26. i 30. septembra 1916. vrh je više puta bio zauziman dok ga srpska vojska nije zauzela 30. septembra. Srpske snage su ukupno imale 4.643 poginulih, ranjenih i nestalih vojnika, od kojih je Drinska divizija imala je 3.320 odnosno 3.804 izbačenih iz stroja ili tri četvrtine ukupnog broja vojnika. Među poginulima bio je i komandant dobrovoljačkog odreda Vojvoda Vuk.

Zauzimanje Kajmakčalana olakšano je srpskoj 1. armiji i francuskim snagama da produže operacije, pa je u novembru je osvojen pojas oko Bitolja, uključujući, i sam Bitolj 19. novembra 1916, što je za srpsku vojsku imalo značaj oslobođenja prvog komada otadžbine.

Uprkos tom prvom uspehu srpske vojske nakon katastrofe 1915, Solunski front je ostao sporedno ratište, pa je od 1916. do septembra 1918. uglavnom vladalo zatišje. Za komandanta Solunskog fronta u međuvremenu je postavljen francuski general Franše d’Epere. On je juna 1918. održao savetovanje sa srpskim generalima i regentom Aleksandrom na kome je doneta odluka da se konačno krene u proboj Fronta.

Odlučeno je da ofanziva počne na sektoru Dobro polje – Veternik – Kozjak na kojem se nalazila srpska vojska koju je ukupno činilo šest divizija sa 140.0000 vojnika, među kojima je bilo i oko 25.000 dobrovoljaca. Srpska vojska bila je podeljena u dve armije – Prvu, kojom je komandovao Petar Bojović i drugu, na čijem je čelu bio Stepa Stepanović, dok je komandant štaba bio vojvoda Živojin Mišić (uz regenta Aleksandra).

Vojvoda Živojin Mišić u Zapovesti srpskoj vojsci za proboj solunskog fronta od 13. septembra 1918. godine kaže: «Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu prožeti idejom, od brzine prodiranja zavisi ceo uspeh ofanzive. Ta brzina je u isto vreme i najbolja garancija protiv iznenađenja, jer se njome postiže rastrojstvo neprijatelja i potpuna sloboda u našim dejstvima. Treba drsko prodirati, bez počinka, do krajnjih granica ljudske i konjske snage. U smrt, samo ne stajte! S nepokolebljivom verom i nadom junaci napred u otadžbinu!»

Borbe su počele 14. septembra celodnevnom artiljerijskom paljbom i svih savezničkih topova po bugarskim, nemačkim i austrougarskim položajima, da bi u zoru 15. septembra (u 5.30 časova) posle snažne artiljerijske pripreme, krenule u napad divizije prvog ešalona Druge armije, pod komandom vojvode Stepe Stepanovića na frontu: Sušica - Soko (17 km.).

U prvoj liniji bile su Šumadijska divizija (desno krilo), 17. francuska kolonijalna divizija (centar) i 122. francuska divizija (levo krilo). U drugoj liniji bila je Timočka divizija, pozadi 17. francuske divizije, i Jugoslovenska divizija, pozadi 122. francuske divizije. Prema frontu ove armije bila je cela 3 i deo 2 bugarske divizije.

Srpska Prva armija, čiji je komandant bio general Petar Bojović delovala je na frontu Soko - Lešnica (16,5 km.) U prvoj liniji su bile Drinska divizija (desno krilo), Dunavska divizija (levo krilo). U drugoj liniji: Moravska divizija, pozadi sredine fronta.

Prema frontu ove armije bio je deo 2 i cela 4 bugarska divizija. Na raspoloženju Srpske vrhovne komande bila je Konjička divizija koja je stajala pozadi Moravske divizije.

Vodila se borba prsa u prsa, bajonetima na bajonete.

Već prvog dana probijeno je 11 km fronta, drugi dan je širina proširena na 40 km i time otpočinje slom centralnih sila na solunskom frontu čija linija se raspada.

Posle proboja l. i 2. srpska armija nastavile su energično nadiranje da bi onemogućile bugarsko-nemačkim snagama uspostavljanje nove linije odbrane. I pored teško prohodnog zemljišta, zamora i neurednog snabdevanja, elan trupa bio je veliki. Bugarsko-nemačke trupe pokušavale su da daju uzastopne otpore, ali su bile prinuđene na brzo povlačenje ostavljajući, pri tom, i velike količine materijala.

Nastavak možete pročitati u štampanom izdanju dnevnog lista Politika:

http://www.politika.rs/scc/clanak/411149/Sto-godina-od-proboja-Solunskog-fronta

•