Biblioteka “Centar za kulturu” Kladovo u okviru tribinsko-edukativnog programa obeležava tribinsko-izložbenim programom 90 godina od smrti Rudolfa Arčibalda Rajsa (1875-1929) velikog prijatelja srpskog naroda, švajcarskog forenzičara, publicist, doktora hemije i profesora na Univerzitetu u Lozani.

Tribina sa fotodokumentarinim prilozima održava se u saradnji sa Institutom za savremenu istoriju  u sredu 18. decembra 2019. u 12 časova u prostorijama Doma omladine u Kladovu.

Najmanje što treba da znamo o Rudolfu Arčibaldu Rajsu, izdvajamo iz njegove biografije:

“1929. godine u Beogradu je umro Rudolf Arčibald Rajs, švajcarski forenzičar, publicista, doktor hemije i profesor na Univerzitetu u Lozani.

Kao kriminolog istakao se radom na istraživanju zločina nad srpskim stanovništvom u vreme Prvog svetskog rata.

Rođen je 8. jula 1875. godine kao osmo dete, od ukupno deset, Ferdinanda Rajsa, zemljoposednika, i Pauline Zabine Ane Gabrijele, u nemačkoj pokrajini Baden.

Zvanje doktora hemije stekao je već u 22. godini, kada je i izabran za asistenta, a potom je postao priznati docent za tu oblast na Univerzitetu u Lozani.

Za redovnog profesora kriminalistike imenovan je 1906. godine. Kao profesor bavio se predano naučnim radom i stekao ugled kriminologa svetskog glasa.

Godine 1912, za vrijeme Prvog Balkanskog rata, bio je reporter u Solunu. Na poziv srpske vlade Rajs je 1914. godine došao u Srbiju da istražuje zločine austrougarske, nemačke i bugarske vojske nad civilnim stanovništvom.

Sa srpskom vojskom prošao je u Prvom svetskom ratu golgotu povlačenja 1915. preko planinskih vrleti do Jadrana i Krfa.

Napisao je mnoge knjige i radove povodom toga, a često je slao izveštaje koji su objavljivani u uglednom časopisu neutralne Švajcarske "Gazet". Time je kao ugledni profesor i kriminolog izveštavao sviet i "kvario" propagandnu sliku Nemaca i Austrougara o Srbima kao divljačkom narodu.

Bio je član delegacije jugoslovenske vlade na Mirovnoj konferenciji u Parizu. Zavoleo je srpskog vojnika-seljaka i srpski narod i do kraja života ostao u Srbiji.

Sa srpskom vojskom prešao je Albaniju, Solunski front i sa Moravskom divizijom umarširao u oslobođeni Beograd, novembra 1918. godine.

Posle rata modernizovao je tehničku policiju pri Ministarstvu unutrašnjih poslova nove države.

Tadašnja kriminalistička tehnika po mišljenju američkih istraživača koji su putovali po Evropi ciljno proučavajući ovaj vid policije, bila je na veoma visokom nivou.

Osim u Ministarstvu policije radio je izvesno vreme i kao veštak za falsifikovane novčanice u Narodnoj banci.

Pored svega drugog, pomagao je odlazak ratne siročadi iz Srbije na školovanje u Švajcarsku.

Međutim, Arčibald Rajs, razočaran nekim negativnim pojavama u društvenom i političkom životu povukao se pred kraj života iz svih javnih funkcija.

U septembru 1928. godine Rajs je nameravao da ode iz Kraljevine SHS. U intervjuu za tadašnju "Politiku" rekao je da svako strpljenje ima svojih granica, te da je i njegovo iscrpljeno do najdaljih granica.

- Moj rad se toliko ometa i bagateliše, da mi se dovoljno stavlja na znanje kako vam više nisam potreban - rekao je tada Rajs.

Živeo je skromno u svojoj vili "Dobro polje" u Beogradu, gde je i umro 8. avgusta 1929. godine u 4.30. Uzrok smrti bio je moždani udar kao posljedica žučne svađe sa prvim komšijom, bivšim ministrom Milanom Kapetanovićem koji ga je prema nekim svedočenjima opsovao.

Dan kasnije u 15.00 časova njegovo telo je preneseno u Opštu državnu bolnicu, gde je, prema njegovoj poslednjoj želji, trebalo da se izvadi njegovo srce i prenose na Kajmakčalan.

Posmrtni ostaci Rajsa preneseni su u Oficirski dom, gde su bili izloženi sve do sahrane, 10. avgusta, u popodnevnim časovima, na topčiderskom groblju. Sahranjen je sa generalskim počastima i po pravoslavnom obredu.

Njegovo izvađeno srce odneseno je u urni na Kajmakčalan, gdje je sahranjeno zajedno sa ostalim oslobodiocima Solunskog fronta. Na urni, koja je polomljena prilikom jednog naleta Bugara u Drugom svetskom ratu, pisalo je: "Ovde u ovoj urni, na vrhu Kajmakčalana zlatno srce spava, prijatelj Srba iz najtežih dana, junak Pravde, Istine i Prava, Švajcarca Rajsa, kom` nek je slava".

U toku i nakon rata objavio je brojne ratne i političke publikacije, od kojih su neke od velikog značaja za istoriju Srbije. Pred kraj života, 1928. godine objavio je svoj ratni dnevnik u knjizi pod naslovom "Šta sam video i proživeo u velikim danima", a pre toga, 1924. godine objavljuje "Pisma sa srpsko-makedonskog fronta (1916-1918)".

Kao svoje posmrtno zaveštanje srpskom narodu ostavio je neobjavljen rukopis knjige "Čujte Srbi!", na francuskom jeziku. Knjiga je završena 1. juna 1928. godine, a 2004. godine je štampana u velikom tiražu i deljena besplatno. Zasluge za ovo su imale fondacija "Dr Arčibald Rajs" iz Beograda i Šabačko-valjevska eparhija.

Reč je o delu koje odiše razočarenjem, ali i velikom ljubavlju prema srpskom narodu. Napisano je oštro, iskreno, s puno gorkih reči o srpskoj inteligenciji i takozvanoj društvenoj eliti.

Doktor Arčibald Rajs 1926. godine postao je počasni građanin grada Krupnja. Iste godine jugoslovenski ministar i general Dušan Trifunović proglasio ga je počasnim kapetanom Prve klase pešadije Vojske Kraljevine SHS.

Jedna osnovna škola na Paliluli u Beogradu nosi Rajsovo ime. Na Čukarici, u novom naselju Filmski grad nalazi se ulica s njegovim imenom. Ulice s njegovim imenom postoje i u Obrenovcu, Petrovaradinu, odnosno Novom Sadu, Krupnju, Nišu, Zaječaru, Smederevu, Požarevcu, Banjaluci, Šapcu ...

Policijsko-kriminalistička akademija u Beogradu redovno organizuje međunarodni naučni skup "Dani Arčibalda Rajsa". Najveće priznanje tog fakulteta nosi naziv - Plaketa Arčibald Rajs.

Spomenik Rajsu podignut je 1931. u Topčiderskom parku u Beogradu.

Na reperotoaru Velike scene Narodnog pozorišta je drama o njemu po tekstu i u režiji Ljubivoja Tadića, u okviru projekta "Evropljanin koji nas je najviše voleo".

Kuća u kojoj je živeo do smrti, a nalazi se u Beogradu, u Bulevaru vojvode Mišića 73, kod Careve ćuprije proglašena je za nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.”

 

• 
• 
• 
• 
•